امتیازات و تفاوت های حقوق زنان در زمان ازدواج و طلاق در قانون

امتیازات و تفاوت های حقوق زنان در زمان ازدواج و طلاق در قانون مدنی

هر چند اسلام شدیداً مخالف تبعیض علیه زنان است اما از برابری مطلق آنان جانبداری نمی کند طبیعت زن و مرد را به صورت موجودات مکمل یکدیگر در زندگی و جامعه آفریده است به همین دلیل برخلاف تمدن غرب، اسلام به زنان و مردان حقوق طبیعی آنها را بخشیده نه حقوق مشابه، اسلام با تساوی حقوق زن و مرد مخالف نیست با تشابه حقوق آنها مخالف است.

در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران منزلت والایی برای زن قائل شده است و در همین ارتباط دولت را موظف نموده است حقوق زنان را در تمام جهات با رعایت موازین اسلامی تضمین نماید و به تامین حقوق همه جانبه افراد اعم از زن و مرد و تساوی عموم در برابر قانون تاکید شده است.

در اصل چهارم قانون اساسی نیز تصریح شده است که کلیه قوانین و مقررات باید براساس موازین اسلامی باشد لذا هر حرکتی برای اصلاح وضعیت اجتماعی، فرهنگی و حقوقی زنان به تصریح قانون اساسی تنها در چارچوب اجتهاد فقهای جامع الشرایط پذیرفتی است، لذا با توجه به شرائط فرهنگی و عرفی و آداب و رسوم جامعه متناسب با خواسته ها و نیازهای زمان و مکان و به روز رسانی نظر فقهای اسلامی امکان اصلاح قوانین و مقررات در کشور ایران درخصوص زنان و حقوق آنان امکان پذیر می باشد.

در حقوق ایران حق مساوی زن و مرد برای ایجاد علقه زوجیت و عقد نکاح از جهت اینکه قصد و رضای طرفین لازم است تامین شده است، به محض جاری شدن عقد نکاح تکالیف قانونی به عهده زن و مرد قرار می گیرد و هر کدام دارای حقوقی مشخص هستند در قانون مدنی در باب خانواده، حقوق خانواده، شرائط تشکیل خانواده و انحلال آن، روابط زوجین با یکدیگر و فرزندان و ضمانت اجرای حقوق و تکالیف زن و شوهر تعیین شده است

از امتیازات حقوق زن در قانون مدنی عبارتند از:

1-  حق زن در استقلال دارایی

طبق ماده 1118 قانون مدنی زن دارای استقلال اقتصادی است و می تواند به هر گونه در دارایی خود تصرف کند و این دارایی با اخذ نفقه منافاتی ندارد.

2-  حق زن در استفاده و اعمال شروط ضمن عقد

برابر ماده 1119 قانون مدنی زن به هنگام عقد می تواند هر شرطی را که مخالف مقتضای ذات عقد نباشد پیش بینی و بر مرد اعمال کند.

از جمله طبق ماده 1114 قانون مدنی اختیار تعیین منزل را می تواند بعنوان شرط ضمن عقد لحاظ کند.

3-  حق ثبت ازدواج، طلاق و رجوع در مراجع رسمی و قانونی

جهت جلوگیری از استفاده و فرار از مسئولیت و انکار زوجیت به منظور حفظ کیان خانواده، ثبت واقعه ازدواج دائم، طلاق و رجوع الزامی است و طبق ماده 645 قانون مجازات اسلامی چنانچه مردمی بدون ثبت وقایع فوق اقدام به ازدواج نماید به مجازات حبس تا یکسال محکوم می شود.

4- حق برخورداری از مهریه

به موجب قانون، مهریه عنوان مالی است که به مناسبت عقد نکاح، مرد ملزم به دادن آن به زن می شود، الزام مربوط به تملیک مهر در ماده 1082 قانون مدنی تصریح شده است، زن مالک مهر است و به مجرد عقد می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد بنماید.

همچنین استحقاق نیمی از مهریه قبل از ازدواج و رابطه زوجیت در صورت وقوع طلاق و تعیین مهریه در ازدواج موقت و باطل بودن عقد در صورت عدم تعیین مهریه از امتیازات قانونی دیگر زنان در قانون ایران می باشد.

5- حق نفقه

در قانون اسلام مرد موظف به تامین معاش و هزینه های لازم زندگی است، در نکاح دائم این وظیفه مرد است که به محض عقد هزینه های زندگی و نفقه زن را بپردازد (ماده 1106 قانون مدنی)

در عقد موقت نیز در صورت شرط مرد ملزم به پرداخت نفقه است و طبق ماده 1129 قانون مدنی در صورت استنکاف شوهر از دادن نفقه و عدم امکان اجرای حکم دادگاه و الزام او به دادن نفقه، زن می تواند برای طلاق به دادگاه رجوع کند همچنین در صورت عجز از پرداخت نفقه و نیز طبق ماده 642 قانون مجازات اسلامی هر کس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین ندهد دادگاه او را محکوم به حبس می نماید.

6- حق شیردهی

مطابق با قانون و شرع (ماده 1176 قانون مدنی) زن حق دارد در قبال شیر دادن به فرزند خود از پدر فرزند مطالبه اجرت و دستمزد نماید.

7- اجره المثل

از آنجا که زن مکلف به انجام امور خانه نمی باشد می تواند به ازای کارهایی که در خانه انجام می دهد از همسر خویش دستمزد دریافت نماید مطابق قانون دریافت این دستمزد و یا اجره المثل هنگام طلاق می تواند سرمایه قابل توجهی جهت ادامه زندگی کسب نماید این موضوع در قانون اصلاح مقررات مربوط به طلاق مصوب 28/8/71 در تبصره 6 ماده واحده پیش بینی گردیده است.

8- حق فسخ نکاح در صورت قبول مرد

در ماده 1121 قانون مدنی جنون به شرط استقرار اعم از مستمر و ادواری موجب حق فسخ برای زن می باشد

در موارد فسخ نکاح مرد و زن می تواند بدون مراجعه به دادگاه عقد نکاح را فسخ کند فقط در مورد ناتوانی جنسی مرد است که ضمن مراجعه به دادگاه و مهلت یکساله می تواند از حق فسخ استفاده کند حتی همچنین در ماده 1128 ق مدنی تصریح شده است هر گاه در یکی از طرفین صفت خاصی شرط شده باشد و بعد از عقد معلوم شود طرف مذکور فاقد وصف است طرف مقابل می تواند نکاح را فسخ نماید اگر جنون مرد بعد از عقد هم حادث شود زن حق دارد نکاح را فسخ کند.

9- حق زن در طلاق رجعی

در طلاق رجعی زن و شوهر باید به مدت سه ماه در یک منزل سکونت داشته باشند و مرد به زن نفقه بدهد. در این شرائط در صورت فوت مرد، زن ارث می برد، چنانچه در این ایام مرد بخواهد زن دیگری اختیار کند حتما باید با اجازه همسر اول یا دادگاه باشد (ماده 1109 قانون مدنی)

10-  حق ارث

زوجین که زوجیت آنها دائمی است طبق ماده 940 قانون مدنی از یکدیگر ارث می برند.

11- حق مسئولیت تامین ارتباط جنسی

مطابق قوانین اسلامی زن موظف است تا در صورت عدم منع شرعی یا عقلی، نیاز جنسی همسر را برآورده سازد و شوهر نیز موظف به تامین این نیاز است اگر مردی ارتباط جنسی با همسر خود را با عذر شرعی یا عقلی بیش از 4 ماه به تاخیر اندازد، مرتکب حرام شود.

و اگر زن بدلیل این مورد دچار عسر و حرج گردد می تواند با مراجعه به دادگاه طلاق گرفته (ماده 1130 قانون مدنی).

12- تضمین سلامت جسمی و روانی زن

طبق ماده 1115 قانون مدنی اگر بودن زن و شوهر در یک منزل متضمن خوف ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی است زن می تواند مسکن جدا اختیار کند و مادام که زن در برگشتن به منزل معذور است نفقه بر عهده شوهر است.

13-  جبران زیاد مادی و معنوی

طبق ماده 10 قانون مسئولیت مدنی کسی که به حیثیت و اعتبارات شخصی یا خانوادگی او لطمه وارد شود می تواند از کسی که لطمه به او وارد آورده است جبران زیان مادی و معنوی خود را بخواهد.

14- حق باروری زن و جلوگیری از ورود ضرر به وی

هر کس عالماً و عامداً بواسطه ضرب یا اذیت و آزار زن حامله موجب سقط جنین وی گردد علاوه بر پرداخت دیه یا قصاص حسب مورد به حبس محکوم می شود. (ماده 622 قانون مجازات اسلامی)

15-  حق زن در انتخاب محل سکونت

با شرط ضمن عقد زن می تواند حق سکونت را از آن خود کند.

16-  حق زن در استفاده از حق حبس

برابر ماده 1085 قانون مدنی تا زمانی که مرد مهریه زن را پرداخت نکرده زن می تواند از انجام وظایف زناشویی خودداری کند حتی در این صورت نیز مرد باید نفقه پرداخت کند.

17-  شرط برخورداری از نصف دارائی در صورت طلاق از سوی زوج

به استناد تبصره 60 قانون اصلاح مقررات طلاق مصوب سال 70، در صورت شرط ضمن عقد نکاح چنانچه زوج بدون دلیل موجه همسر خود را طلاق دهد می بایست نیمی از اموال مکتسبه پس از ازدواج و دوران زندگی مشترک را به زوجه منتقل نماید.

18-  حسن معاشرت زوجین

به موجب ماده 1103 ق مدنی زن و شوهر مکلف به حسن معاشرت با یکدیگر هستند.

لوازم حسن معاشرت را نمی توان دقیق معین کرد زیرا عادات و رسوم اجتماعی و فرهنگی مفهوم خاصی از حسن معاشرت موجود می آورد. اما تمام اموری که از نظر اجتماعی توهین محسوب می شود مانند ناسزاگویی ایراد ضرب، مشاجره و تحقیر یا اموری که با عشق به کانون خانواده و اقتضای محبت بین دو همسر منافات دارد مانند ترک منزل و بی اعتنایی به همسر از مصادیق سوء معاشرت است.

19-  فریب در ازدواج

طبق ماده 647 قانون مدنی چنانچه هر یک از زوجین قبل از عقد ازدواج طرف خود را به امور واهی از قبیل داشتن تحصیلات عالی، تمکن مالی ، موقعیت اجتماعی، شغل و سمت خاص ، تجرد و امثال آنان فریب دهد و عقد بر مبنای آن واقع شود مرتکب به حبس محکوم می گردد.

20-  حضانت اطفال

حضانت عبارت است از اقتداری که قانون به منظور نگاهداری و تربیت اطفال به پدر و مادر اعطاء کرده است و در این اقتدار حق و تکلیف به هم آمیخته است بموجب ماده 1168 قانون مدنی نگهداری طفل هم حق و هم تکلیف والدین است اما در صورت اختلاف و جدایی پدر و مادر طبق ماده 1169 مادر تا سن 7 سالگی اولویت دارد و پس از آن حضانت با پدر است بعد از 7 سالگی در صورت حدوث اختلاف حضانت طفل با رعایت مصلحت کودک به تشخیص دادگاه است.

همچنین طبق ماده 1171 قانون مدنی در صورت فوت یکی از والدین حضانت طفل با آنکه زنده است می باشد و بموجب قانون حق حضانت فرزندان صغیر یا محجور به مادران مصوب سال 64 در صورت ازدواج مادر نیز حضانت ساقط نمی گردد.

و طبق ماده 1104 قانون مدنی زوجین باید در تشبیه خانواده و تربیت اولاد به یکدیگر نمایند.

21-  حق و مسئولیت زن نسبت به نگهداری و تامین معاش والدین نیازمند خود

بدلیل اصل استقلال زن در دارایی خود ، زن حتی در صورت ازدواج می تواند در صورت عدم استطاعت مالی والدین در صورتی که دارایی نداشته و بوسیله کار کردن هم نتوانند امرار معاش نمایند. نفقه والدین را بپردازد.

22-  حق جدایی از همسر در صورت عدم امکان سازش با ارائه دلائل موجه قانونی

موجبات طلاق به درخواست زن مواردی است که در قانون به صراحت مشخص شده است مانند خودداری و ناتوانی شوهر از دادن نفقه و غیبت طولانی او که در این صورت زن می تواند برای طلاق به دادگاه رجوع کند و قاضی نیز شوهر را اجبار به طلاق می نماید.

همچنین در صورت عسر و حرج و شرائط مشقت بار برای زن، با مراجعه به دادگاه طبق ماده 1130 قانون مدنی و تحقق  شرایط و مصادیق ذکر شده با ارزیابی و بررسی قاضی دادگاه، زن می تواند طلاق بگیرد.

مصادیق احصاء شده در قانون از جمله : خودداری از ایفای حقوق واجبه زن، سوء معاشرت و بیماری، محکومیت قطعی به حبس طولانی، – ترک زندگی خانوادگی، اعتیاد مضری که مخل ادامه زندگی است، ارتکاب جرمی که مغایر با حیثیت خانوادگی و شئون زن است.    

علاوه بر امتیازاتی که برای زنان در حقوق خانوادگی پیش بینی شده است. بدلیل حق ریاست مرد در خانواده که در ماده 1105 قانون مدنی لحاظ شده است برخی از تفاوت ها در حقوق زن و مرد وجود دارد. از آنجا که خانواده اصلی ترین واحد جامعه است اما بدلیل اهمیت آن به حکم عقل نیازمند سازماندهی نظام و مدیریت مطلوب است و با توجه به اینکه مرد به طور فطری و طبیعی به انتخاب همسر و تشکیل خانواده، مبادرت می -ورزد و در حراست از همسر خود می کوشد و تامین معاش را عهده دار است در جایگاه پدر در حمایت از فرزندان خود و رعایت مصالح و تامین نیازمندی های آن تلاش می کند ، سرپرستی و مدیریت خانواده را نیز بایستی عهده دار باشد. لذا تفویض مسئولیت مدیریت به مرد نه تنها به کرامت زن لطمه ای وارد نمی کند بلکه مصلحت او را فراهم می کند و برای حفظ نظم و استمرار خانواده، تدبیر امور و مصلحت اندیشی ضرورت دارد.

آثار این ریاست در قوانین ایران در موضوع اقامتگاه، نام خانوادگی فرزند، ولایت طفل ،تامین نفقه، تمکین زن، تابعیت ، مسکن و حق طلاق وجود دارد که برگرفته از مبانی فقهی و شرعی و شرائط فرهنگی می باشد.