تابعیت فرزندان متولد از ازدواج زن ایرانی با مرد خارجی

تابعیت فرزندان متولد از ازدواج زن ایرانی با مرد خارجی

  درماده 976 ق.مدنی مقرر  گردیده: اشخاص ذیل تبعه ایران محسوب می‌شوند...

 بند 5-«کسانی که در ایران از پدری که تبعه خارجه است بوجود آمده و بلافاصله پس از رسیدن به سن هیجده سال تمام لااقل یک سال دیگر در ایران اقامت کرده باشد والاّ‌ قبول شدن آنها به تابعیت ایران بر طبق مقرراتی خواهد بود که مطابق قانون برای تحصیل تابعیت ایران مقرر است».

قانون مدنی برای اعطای تابعیت تولدی،سیستم اصلی خون با نسب پدری را به رسمیت شناخته است، عدم پذیرش نسب مادری بر اساس مصالح ملی بوده است چرا که عده ای از زنان ایرانی در نتیجه شرایط فرهنگی ، اقتصادی واجتماعی به آسانی بامردان خارجی ازدواج می کنندکه متاسفانه ازدواج شرعی وغیر رسمی مشکلاتی را به وجود می آورد.اما در چنین شرایطی تکلیف فرزندان تولد یافته چه می باشد؟

در بند 5 ماده 976 قانون مدنی با پیروی از سیستم خاک، تابعیت را منوط به سه شرط تولد در ایران؛ خارجی بودن پدر و یک سال اقامت پس از رسیدن به 18 سالگی در ایران نموده است. یعنی اگر از پدر خارجی و مادر ایرانی طفل در خارج از کشور متولد شود، خارجی می‌باشد و اگر پدر خارجی و محل تولد طفل در ایران باشد، ولی طفل به سن 18 سالگی نرسیده باشد، تبعه ایران محسوب نمی‌شود و اگر با همه شرایط فوق، پس از رسیدن به 18 سالگی در ایران یک سال اقامت نکند، ایرانی شمرده نمی‌شود.

در این بند هیچ گونه اشاره‌ای به تابعیت مادر نشده است، زیرا ایرانی بودن یا نبودن مادر تأثیری در تابعیت فرزند ندارد. در واقع اگر مادر خارجی باشد و طفل در ایران متولد شود، حکم بند قبل جاری خواهد شد و دیگر احتیاجی به اقامت تا 18 سالگی نیست. بنابراین اگر مادر ایرانی باشد اما طفل در ایران متولد نشود، طفل ایرانی محسوب نمی‌شود، مگر اینکه شرط اقامت مندرج در بند 5 را داشته باشد

 در بند 4 از ماده 976 ق.م. آمده است: «کسانی که در ایران از پدر و مادر خارجی که یکی از آنها در ایران متولد شده به وجود آمده‌اند» تبعه ایرانی محسوب می‌شوند، پس به صرف تولد در ایران کسی نمی‌تواند تابعیت ایران را داشته باشد، بلکه باید یکی از ابوینش نیز در ایران متولد شده باشد. در این ماده بین پدر و مادر خارجی فرقی گذاشته نشده است.

دو سؤال در این مرحله مطرح است: اول اگر مادر ایرانی باشد و پدر خارجی و طفل در خارج از ایران متولد شود آیا طفل ایرانی است؟ دوم اگر مادر ایرانی و پدر خارجی و طفل در ایران متولد شود، آیا طفل ایرانی است؟

در مورد سؤال اول، طفل متولد در خارج از کشور از مادر ایرانی مشمول هیچ یک از بندهای ماده976 ق.م. نمی‌شود، لذا طفل ایرانی محسوب نمی‌شود. در مورد سؤال دوم، طفل متولد در ایران از مادر ایرانی، ایرانی محسوب می‌شود؛ زیرا بنا به نظر اداره حقوقی دادگستری طبق بند4 ماده976 ق.م. تولد یکی از ابوین در ایران منجر به ایرانی شدن طفل می‌گردد و قید خارجی بودن ابوین در بند4 خصوصیتی ندارد و طفل فقط از جهت تولد یکی از ابوین در ایران تبعه ایران محسوب می‌شود، لذا بنابر اولویت و تنقیح مناط، به حکم بند 4، طفل ایرانی است. (نظریه اداره حقوقی، ش 3807، 6/6/1353 و نظریه 5025/7 مورخ 13/10/61) ولی به هرحال نظریات ادارة حقوقی مشورتی است و نمی‌تواند خلاء قانونی یا ابهام آن ماده قانونی را به صورت مطلوب برطرف کند. اما مقایسه ظاهر بندهای 5-4 درخصوص مادر ایرانی و خارجی این نتیجه به دست می‌آید که اگر مادر خارجی باشد و طفل در ایران متولد شود، با توجه به بند4، برای تابعیت نیازی به 18 سالگی فرزند نمی‌باشد، بلکه چون در ایران متولد شده ایرانی محسوب می‌شود؛ اما اگر مادر ایرانی و پدر خارجی باشد، تابعیت مادر ایرانی تأثیری ندارد  صرف‌نظر از پاسخ اداره حقوقی، به نظر می‌رسد این مورد شامل بند 5 خواهد شد، لذا طفل باید تا 18 سالگی صبر نماید.

قانونگذار در تاریخ 2/ 7 / 1385قانونی تحت عنوان « تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی» تصویب نموده است. بر اساس این قانون فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی که در ایران متولد شده یا حداکثر تا یک سال پس از تصویب این قانون در ایران متولد می‌شوند می‌توانند بعد از رسیدن به سن هجده سال تمام تقاضای تابعیت ایرانی نمایند. این افراد در صورت نداشتن سوء پیشینه کیفری یا امنیتی و اعلام رد تابعیت غیرایرانی به تابعیت ایران پذیرفته می‌شوند. همچنین بر اساس این ماده واحده  فرزندان موضوع این ماده قبل از تحصیل تابعیت نیز مجاز به اقامت در ایران می‌باشند. بنابر این، قانون مزبور به جای حل مشکل تابعیت، مشکل اقامت فرزندان مذکور را حل کرده است. زیرا با توجه به ابنکه فرزندان مزبور تنها پس از رسیدن به سن 18 سال می توانند تابعیت ایران را تحصیل نمایند، قبل از این سن نمی توانند، شناسنامه ایرانی اخذ کنند.

به نظر می رسد در وضعیت کنونی تنها راه برای اینگونه فرزندان اخذ شناسنامه از کشور متبوعشان است . بر اساس تصره ماده 13 قانون ثبت احوال « پس از ثبت ولادت اگر طفل ایرانی باشد برگ ولادت صادر و تسلیم می گردد و اعلامیه برای ثبت واقعه در دفتر ثبت کل وقایع صفحه مخصوص پدر و مادر به اداره ثبت احوال محل صدور شناسنامه آنان فرستاده می شود و در صورتی که طفل خارجی باشد گواهی ولادت صادر و تسلیم می گردد.» بنابر این فرزندان مورد بحث تا وقتی که به سن 18 سال نرسیده اند خارجی محسوب می شوند و باید پس از صدور «گواهی ولادت» به کنسولگری کشور خود مراجعه کنند و مبادرت به اخذ شناسنامه مطابق مقررات کشور متبوعشان بنمایند.

در هنگام تصویب قانون جدید فوق الذکر مباحث فراوانی در سطح جامعه مطرح شد . عده ای از طرفداران حقوق بانوان به علت کثرت فرزندان ازین نوع که پدرانشان هم یا فوت کرده اند یا به کشورشان باز گشته اند، طرفدار جایگزینی سیستم خاک به جای سیستم خون در موضوع تابعیت بودند ولی مسئولان فقط در حد قانون مزبور حاضر به گره گشائی شدند.

نکته جالب توجه اینکه اداره کل حقوقی قوه قضائیه در نظریه شماره 943/ -7 –10/3/  1380با استناد به بند 4 ماده 976 قانون مدنی ( کسانی که در ایران از پدر و مادر خارجی که یکی ار آنها در ایران متولد شده به وجود آمده اند )فرزندان مورد بحث را با قیاس اولویت ایرانی تلقی کرده است نظر مزبور گر چه همسو با عدالت است اما بر خلاف منطوق بند مورد استناد می باشد و پس از تصویب قانون جدید سابق الذکر دیگر هیچ جایگاهی ندارد.

جهت رفع مشکلات این قانون  طرح اصلاح قانون مذکور از سوی نمایند گان محترم مجلس مطرح که در تاریخ 27/2/1391 به تصویب مجلس رسید که به دلیل ایراد شورای نگهبان به کمیسیون قضایی ارجاع گردیده است

شورای نگهبان ایراد را متوجه تبصره 3 الحاقی دانسته است این تبصره دارای بار مالی  برای دولت بوده وطریق جبران هزینه های آن نیز در طرح مشخص نشده است ومصوبه مغایر اصل هفتاد وپنجم قانون اساسی است

این طرح ابتدا به منظور اعطای تابعیت  به فرزندان موضوع این قانون  مطرح شد  اما به دلیل مسایل امنیتی ،فرهنگی واجتماعی تنها به ایجاد تسهیلات شهر وندی  بسنده شد و علاوه بر حق اقامت  برای فرزندان موضوع این ماده از حق تحصیل وبهداشت ودرمان وتامین اجتماعی ویارانه نیز بر خوردار می باشند و این افراد تا 19 سالگی از پرداخت تعرفه اقامت معاف می باشندودر تبصره1 عبارت تا سال 95 جایگزین ظر ف یکسال  گردید ،یعنی سن مشمولین که در زمان تصویب بیش از 18 سال تمام باشد می توانند تا سال 95 اقدام به تقاضای تابعیت ایران نمایند.

اما ملاحظه می گردد ماده واحده مذکور وطرح اصلاحی آن علیرغم اینکه با اجازه اقامت فرزندان زنان ایرانی که پس از تصویب این قانون در ایران به دنیا آمده است واعطای تسهیلات شهر وندی، نوعی گشایش در حال این دسته از زنان ایرانی را فراهم آورده است ولی نگرانی تحصیل تابعیت ایرانی فرزندان قبل از سن 18 سالگی رفع نشده است .